Çocuğa tuvalet eğitimine ne zamanlar başlanılmalı soruları ile sıkça karşılaşıyoruz. Ancak tuvalet eğitimi ebeveynin planlayabildiği bi adım değil aksine çocuğun karar verdiği kazanıma adım attığı bi süreçtir. Peki, çocuk bu kararı vermeden önce hangi aşamaları geçiyor bakalım.
Tuvalet alışkanlığını kazanması için çocuğun tutma-bırakma kaslarının gelişmesine ihtiyaç vardır; bu yaklaşık 18. Aydan itibaren başlar. Hatta merdivenleri desteksiz inip çıkması kasların geliştiğine dair ebeveynlere ipucu verir. Ancak sadece bu durum alışkanlığın kazanımı için yeterli değildir. Alışkanlığın kazanımı için fiziksel, ruhsal olarak çocuğun hazır olması gerekir. Çocuğun kasları gelişiyor bununla beraber farkındalık başladı mı ebeveynin gözlemlemesi gerekir: çocuk çiş ya da kakayı fark ediyor mu? Çiş ya da kaka yaparken bu eylemi farkında olması, yüz ifadesinin değişmesi saklanacak yer (masa, koltuk kapı arkası gibi) aramasıyla aslında çocuğun artık farkındalık kazanmaya başladığını söyleyebiliriz. Peki, ebeveyn bu süreçte nasıl rehberlik edebilir? Sinyaller gelmeye başladı hazırlığa artık ebeveyn dahil olmalı. Çocuk tuvaleti merak etmeye bu süreçte başlamıştır bu merakı desteklenmeli, beraber süreçte hangi aparat kullanılacaksa (renkli ayrı oturulabilen aparatlar, taşınabilir kaplar, klozete konulan aparatlar vb.) temin edilmediyse çocuk ile beraber gidip seçilebilir. Banyoya yerine beraber konulup, nasıl kullanılacağı model olunarak anlatılamalı bu aşamada eğitici kitaplar, müzikler, hikayeler, oyuncaklardan yararlanılabilir.
Çocuk artık bezden sıkılıyor atmak istiyor tuvaleti merak ediyor; siz de hazırsanız beze güle güle demenin vakti. Beze bi kere güle güle dedikten sonra tekrar takmayın!
Ebeveyn, çocuğunun hazır olup olmadığını gözlemlerken bi yandan da kendini de hazırlaması çok önemlidir. tuvalet alışkanlığı süresince alışkanlığın kazanımında ilişkiyi kuracak bakım veren (anne , baba, bakıcı vs) ile çocuğun arasındaki iletişim önem arz etmekte. Çocuk, klozete ya da lazımlığa oturduğunda “hadi bitti mi?, yaptın mı?” Gibi sorularla sıkıştırmamaya çalışın. Sık sık “çişin, kakan geldi mi?” sorularından kaçının, bedeninin kontrolünü elinde olmasına, sorumluluğunu almasına müsade edin. Çiş kaka var mı diye sorduğunuzda da “hayır daha gelmedi’’ , yok” dediyse üstelemeyin, kaçırsa bile sakince karşılamaya özen gösterin, “evet, oğlum/kızım kaçırdın olabilir ama sen bunu da başarmak için elinden geleni yapıyorsun” diyebilirsiniz. Güvendiğinizi hissettirin.
Bu süreçte kaçırmalar sıklıkla olabilir, özellikle kaka çocuklar için zorlayıcı olabilir. Unutmayın, ilk tuvalet deneyimi önemlidir. Tuvaletin büyüklüğü, tam bedenlerine uygun olmayışı, koca bi delik gibi gözükmesi çocukta kaygı ve korkuyu tetikleyebilir. Bu süreçte ebeveynin çocuğun duygularını red etmeden ya da yok saymadan onu kapsayabilmesi korku ve kaygılarını yanıtlayıp sakinliğine kavuşturması, yanındayım hissinin verilmesi çocuğu rahatlatıcak ve anlaşılıyorum diyen çocuğun başarma motivasyonu da artıracaktır. Çocuk tuvalete gittiğinde, kendi temizliğini yapmaya, peçeteyi çöpe atma, sifon çekme, el yıkama vb. rutinlere onun yapmasına teşvik edin.
Özellikle kaka çocuklarda merak uyandırabiliyor, korku, kaygı oluşturabiliyor ve bırakmada zorluk yaşanabiliyor. Ebeveyn alıştırma süresince çocuğu kabızı tetikleyici yiyeceklerden uzak tutmalı, kolaylaştırıcı yiyecekler (kayısı, yulaf vb.) vermeli. Bazı çocuklar kaka bırakmaya direkt adapte olurken bazıları korkabilir bazıları merak edip dokunmak isteyebilir. Burada ebeveynin çocuğun vücudundan çıkan bi nesneyle karşı karşıya kalması olarak görüp, bunun normal olduğunu bilmesi ve kabul etmesi değerlidir. Ebeveyn bu süreçte “kaka pis, kötü, iğrenç, tiksinti” olarak bakarsa çocuğun bunu kabul etmesi zorlaşıcaktır. Çocuk kaka ile karşılaştığında ağlayabilir, bırakmak istemeyebilir ya da hemen gönderilmesini isteyebilir. Hangi duygu da ise bunun destekleyicisi olup çocuğun süreci normalleştirmesinde rehber olmak işi kolaylaştıracaktır. Tuvalet alışkanlığı kazanımında bu aşamada yapılan hatalar maalesef ilişkide çatışmayı artırmakta, tutma eylemleri ya da alta yapma eylemi pekiştirmektedir. Bu aşamada zorluk yaşanıyor kabızlık, yapmama vb. durumlarla karşılanmışsa ertelenmeden uzman eşliğinde sürece devam edilmelidir.
Unutmayın, bu dönem çocuğun tuvaleti artık tuvalete yapması değil aynı zamanda ; özerkleşme, sorumluluk alma, özgüven ,beden ve kimlik algısı hatta yetişkinlikte dahi hayatını etkileyecek gelişim basamağını deneyimliyor.
Psikolojik Danışman
Sümeyye Nur Türkoğlu