CAS adı bilişsel değerlendirme sisteminin İngilizce ismi olan Cognitive Assessment System’ın kelimelerinin baş harfini alınarak oluşturulmuştur. Bilişsel değerlendirme sisteminin temeli Pass teorisine dayanmaktadır. PASS teorisi CAS’in kavramsallaştırılmasında ve yorumlanmasında rehberlik etmiştir.  Bilişsel değerlendirme testi, Naglieri ve Das tarafından geliştirilmiştir. CAS, bilişsel işlemleri değerlendirmek için genel yetenek kavramına dayalı geleneksel testlere alternatif bir araçtır. CAS, 5 ile 17 yaşları arasındaki çocukların bilişsel işlemlerini değerlendirmek amacıyla yapılandırılmıştır.

CAS’in kullanım alanları:

  • Öğrenmede güçlü ve zayıf olunan bilişsel işlem alanlarının tespit edilmesi,
  • Sınıflandırmadan kasıt; öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, zihinsel engel, üstünlük vb. sınıflandırmalardır.)Sınıflandırma,
  • Eğitim ve bireyin sıkıntıları giderecek programların değerlendirilmesi

 

Bilişsel Değerlendirme Sistemi (CAS), standart ve temel olmak üzere iki bataryadan oluşmaktadır. Standart bataryada her biri üç alt testten meydana gelen toplamda 12 alt testten meydana gelir. Temel bataryada ise her biri iki alt testten meydana gelen toplamda 8 alt testten meydana gelir.

Bilişsel Değerlendirme Sistemi, üç düzeyde yürütülmektedir:

  • Birinci düzeyde olan Tam ölçek, bilişsel işlevin ölçülmesinde kullanılır.
  • İkinci düzey olan Planlama, Dikkat, Eş zamanlı ve Ardıl işlemler, bilişsel işleyişini temsil eden ve bilişsel işlemede belirli güçlü ve zayıf yönlerin tanımlanmasında kullanılmaktadır.
  • Üçüncü düzey ise öğrenmenin altında yer alan bilişsel değerlendirme için uygun alt testlerden meydana gelmektedir.

Bilişsel Değerlendirme Sistemi ülkemizde de araştırmacılar tarafından kullanılmış belli yaş aralıklarına güvenirlik, geçerlik ve norm çalışmaları, ön norm çalışmaları, üstün zekalı ve yeteneklilerin bilişsel değerlendirmesi, akademik başarının bilişsel işlemler ilişkisi gibi konuları araştırmışlardır. Araştırmalar sonucunda araştırmacılar Bilişsel Değerlendirme Sistemi’nin geçerli ve güven veren bir değerlendirme aracı olduğu kanısına varmışlardır.

Bilişsel Değerlendirme Sistemi’nin Malzemeleri;

  • CAS uygulama ve Puanlama El Kitabı: Genel bilginin alt testlere uygulanıp puanlanması, norm, yorumlama ve başarı tablolarını içermektedir.
  • CAS Yorumlama El Kitabı: Bu kitapta, CAS’in standardizasyonu, normları, geçerliliği, güvenilirliği, yorumlama bilgileri ve PASS Teorisi konusundaki açıklamalar yer alır.
  • Soru Kitabı: testin uygulanması sırasında kullanılan alt test sorularından oluşur.
  • Cevap Anahtarı: Üç tane cevap kitabı vardır. Bu cevap kitapları, test sırasında kâğıt-kalem türü faaliyetler içi tasarlanmıştır. Biri 5-7 yaşlar için, diğeri ise 8-17 yaşlar için hazırlanmış olan ilki iki cevap kitabının her biri aşağıda sıralanan alt testler için oluşturulmuş ve içerdikleri yaşlara uygun eşyalarla yapılandırılmışlardır.
  • Cevap Anahtarı Puanlama Şablonu Kitapçığı: Cevap kitabı sayfalarının kolay ve doğru puanlanabilmesi için uygulayıcılara kolaylık sağlayan bir araçtır.
  • Kayıt Formu: Test sonuçlarının puanlanması ve kalıcı bir doküman haline getirilmesinin yanı sıra, her bir alt test için cevapların kaydedilebileceği uygun yeri oluşturur.
  • Kırmızı Kalemler: Kâğıt-kalem alt testlerinde kullanmak üzere iki adet kırmızı kalem test takımında yer alır.

Bilişsel Değerlendirme Sistemi;

  • Yönergelerde kullanılan kelimeler değiştirilmeden aynen uygulanmalıdır,
  • Süre sınırlaması olan testler, kesinlikle belirlenen süreye göre uygulanmalıdır,
  • Sorular, belirtilen hızda sorulmalıdır,
  • Puanlama kurallarına tam olarak uygulanmalıdır,
  • Çocuğa gerekli materyaller sağlanmalıdır,
  • Alt testler belirtilen sıra nasıl ise öyle uygulanmalıdır,
  • Faaliyetlerde belirtilmiş olan yönergelere tam olarak uyulmalıdır

Bilişsel Değerlendirme Sistemi Uygulama Sırası

Olması gerekilen verilere ulaşılmasında, Bilişsel Değerlendirme Sistemi alt testlerinin belli sıra ile uygulanması çok önemlidir.

İlk olarak Planlama testleri uygulanılır. Çünkü Planlama testleri basit yapıda ve kısa sürelidir. Bundan dolayı, çocukta “Ben başarılıyım” düşüncesi oluşturur ve çocuğun rahatlamasını sağlar. Dikkat alt testleri daha karmaşıktır. Yönergeleri çocuğa kayda değer ölçüde sınırlamalar getirir.

Planlama Alt Testleri:

  • Sayıları Eşleştirme: 5-7 ile 8-17 yaş gruplarına farklı şekilde uygulanır. Her item için farklı süre sınırlaması vardır.
  • Planlanmış Kodlar: İtemlerin her ikisi de her çocuğa uygulanır. Ancak süre sınırlamaları 5-7 ile 8-17 yaş gruplarında farklılık gösterir.
  • Planlanmış Bağlantılar: 5-7 ile 8-17 yaşlara farklı uygulanır. Her bir item için süre sınırlamaları olur.

Eş Zamanlı Bilişsel İşlemler Alt Testleri:

  • Matrisler: 5-7 yaş grubundaki uygulayıcılar ilk, 8-17 yaş grubu da 7. item ile teste başlar, dört yanlış olması durumunda testi bırakırlar.
  • Sözel-Uzamsal İlişkiler: 5-7 yaş grubu için ilk, 8-17 yaş grubu da 7. itemle teste başlar. Dört yanlış olduğunda veya belirlenen sürenin sonuna gelindiğinde uygulama durdurulur.
  • Şekil Hafızası: 5-7 yaş grubu uygulayıcılar için ilk, 8-17 yaş grubu için 3. itemle teste başlar ve dört yanlış olması durumunda test bırakılır.

Dikkat Alt Testleri:

  • İfadesel Dikkat: 5-7 yaş grubu ile 8-17 yaş grubuna farklı itemler uygulanır. Her bir item için süre sınırı vardır.
  • Sayı Bulma: 5-7 yaş grubu ile 8-17 yaş grubuna farklı itemler uygulanır. Her bir item için süre sınırı vardır.
  • Algısal Dikkat: 5-7 yaş grubu ile 8-17 yaş grubuna farklı itemler uygulanır. Her bir item için süre sınırı vardır.

Ardıl Bilişsel İşlemler Alt Testleri:

  • Kelime Serileri: 5-7 yaş grubu uygulayıcılar ilk, 8-17 yaş grubu uygulayıcılar 4. item ile teste başlar. Dört yanlış olması durumunda testi bırakırlar.
  • Cümle Tekrarı: Uygulayıcılar tüm yaş grupları için ilk itemle teste başlar ve dört yanlış olması durumunda test bırakılır.
  • Konuşma Hızı: 5-7 yaş grubuna uygulanır. İtemlerin tamamı uygulanır ve her bir item için süre sınırı vardır.
  • Cümleye İlişkin Sorular: 8-17 yaş grubuna uygulanır. Uygulayıcılar belirlenen item ile teste başlar ve dört yanlış olması durumunda test bırakılır.

Tüm planlama alt testleri; çocuğun itemleri tamamlamak için strateji veya stratejiler kullanmış ise hangi strateji veya stratejileri kullandığı, birkaç değişik strateji mi yoksa ilk uygulanan strateji tekrar mı etti… gibi konularda gözlem yapma imkânı verir.

Strateji değerlendirme kısmı, çocuğun itemi nasıl tamamladığı ve standart puanın nasıl elde edildiği konusunda uygulayıcının bilgilendirilmesi için geliştirilmiştir. Strateji değerlendirme iki bölüm halinde yapılıyor. Uygulayıcı tarafından gözlenen stratejiler ve çocuk tarafından belirlenen stratejiler.

Gözlenen Stratejiler: Çocuklar itemleri tamamlarken uygulayıcıların çocukların dikkatini dağıtmadan aldığı notlardır.

Çocuklar Tarafından Belirtilen Stratejiler: Tamamlanan her planlama alt testinin ardından şu şekilde belirlenir; “Bunu nasıl yaptığını bana anlat.”, “Bu aradığını nasıl buldun?” gibi ifadelerle uygulayan kişi, çocuktan itemi nasıl çözdüğünü anlatmasını ister.

Uygulama yönergelerinde çocuğun istenilen şeyi anlamasını sağlamak amacıyla birkaç yöntem kullanılır. Bunlar uygulayıcıya o faaliyetin getirdiklerini açıklamanın yanı sıra deneme ve örnek uygulamalar ile de tam olarak öğretilir. Mesela, İfadesel Dikkat Alt Testi”nin ilk örneğini takiben çocuğa, başlamaya hazır olup olmadığı sorulur. Daha sonra uygulayıcı gerek görürse kısa açıklama da yapabilir.

CAS’in kullanımı için genel olarak şu unvanlar sayılabilir: Psikologlar, sertifikalı uzmanlar, pedagoglar, psikometri uzmanları ve WISC ölçeği gibi zeka testlerini kullanmak üzere sertifika almış olan diğer eğitilmiş profesyoneller diyebiliriz. CAS’in doğru kullanımı ve sonuçların yorumlanmasındaki sorumluluk uygulayan kişiye aittir.

CAS Testinin Alt Testleri

Sayıları Eşleştirme Alt Testi: dört sayfalık bir kâğıt-kalem testidir. İtemlerin her biri içinde altı sayı bulunan sekiz satırdan oluşur. Çocuklardan her bir satırdaki birbiri ile aynı olan iki sayının altını çizmeleri istenir. Her item için süre sınıflaması vardır. İlk itemden 3.iteme kadar süre 150 saniyedir. 4.item ise 180 saniyedir. 5-7 yaşlar arasındaki çocuklara ilk item ve ikinci item uygulanır, 8-17 yaş grubuna ise ikinci, üçüncü ve dördüncü item uygulanır.

Planlanmış Kodlar Alt Testi: Planlanmış Kodlar Alt Testi iki itemden oluşmaktadır. İtemlerin her biri kendine özgü işaretler setinden oluşan satır ve sütunlar şeklinde düzenlenmiştir. Sayfanın üst kısmında yer alan örnek şeklin hemen altında, işaretlenmemiş boş kutulardan oluşan ve üzerlerinde harfler bulunan yedi sıra ve sekiz sütun vardır. Çocuklardan her bir harfin altındaki boş kutuya uygun işaretle doldurulmaları istenir. Her item ayrı ayrı uygulanır ve puanlanır. İtemler, harflerin kodlarla ilişkisi açısından ve harflerin sayfa üzerindeki yeri açısından farklılık gösterir.

Planlanmış Bağlantılar Alt Testi: Bu alt test sekiz itemden oluşmaktadır. İlk 6 itemde sayılar sırayla art arda bağlanmalıdır. Son iki itemde ise sayı ve harfler değişik bir şekilde art arda bağlanmalıdır. Eğer çocuk hata yaparsa uygulayıcılar çocuğu bir önceki doğru pozisyona dönmesi için uyarmalıdırlar. 5-7 yaş grubundan ilk itemden başlatılır ve beşinci iteme kadar yapmaları istenir. 8-17 yaş grubundan ise dördüncü itemden başlayıp sekizinci iteme kadar yapması istenir. İtemlerin içinde yer alan sayı ya da harfler öyle bir şekilde hazırlanmıştır ki çocuklar bir dizilimi tamamlarken hiçbir zaman bir başka çizginin üzerinden geçmezler.

İfadesel Dikkat Alt Testi: Bu alt testi seçici ve ayırt edici dikkat yeteneğini ölçmek için dizayn edilmiştir. Bu alt test karmaşık olmayan itemlerle başlayıp karmaşık olarak düzenlenmiş item ile bitirilir. Çocuğun hata yapma olasılığını artıran bu item, bir uyarıcıya tepki verirken, alışılmış bir başka uyarıcıya tepki vermekten kaçınma özelliğini ölçmek için kullanılır. 5-7 yaşlar arasındaki çocuklara sunulan uyaranlar yaygın olarak rastlanılan hayvan resimlerini içerir. Resimlerdeki hayvanlar büyük mü yoksa küçük mü diye tanımlanması beklenir. İlk itemde bütün hayvanlar benzer boyda olur. İkinci itemde hayvanlar gerçek boyutlarına göre orantılanır. Üçüncü itemde ise hayvanlar normal boyutlarından farklı görüntülenir. Çocuktan beklenilen şey görünenlerin aksine hayvanların gerçek boyuta göre yorumlanmasıdır. 8-17 yaş grubuna ise İlk itemde çocuklardan sayfadaki kırk kelimeyi okumaları istenir. Bir sonraki itemde çocuklardan sayfaya rasgele dağıtılmış olan dikdörtgenlerin renklerini söylemeleri istenir. Son item olan üçüncü itemde ise; mavi, sarı, yeşil ve kırmızı gibi renk isimlerinden oluşan kelimeler ifade ettiği renkten farklı bir renk ile basılmıştır. Çocuktan beklenilen kelimeyi okumanın aksine yazıldığı rengi söylemesidir.

Sayı Bulma Alt Testi: Çocuklara çeşitli sayıların bulunduğu bir sayfa verilir. Çocuklardan sayfanın üst kısmında belirtilen sayıları sayfada bulup altını çizmeleri istenir. Her itemde dikkat dağıtıcı birçok faktör vardır ve çocuklardan bunlara rağmen belirli uyarıcıları bulmaları beklenir. 5-7 yaş grubu arasındaki çocukların birinci itemde 1, 2 ve 3 sayılarının altına çizmeleri, ikinci itemde ise 4, 5 ve 6 sayılarının altını çizmeleri istenmektedir. 8- 17 yaşları arasındaki çocuklardan, iki itemde içi boş biçimde basılmış olan, 1, 2 ve 3 sayıları ile içi boş biçimde basılmış olan 4, 5 ve 6 sayılarının altına aynı anda çizmeleri istenir. Birinci ve ikinci itemde 18 satır vardır. 18 satırda da 10’ar sayı bulunmaktadır. Çocuklar her bir sayfada, soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru çalışarak sayfayı tamamlamalıdırlar. Sayfayı kontrol etmek için geri dönmelerine izin verilmemelidir.

Algısal Dikkat Alt Testi: Bu alt testi çocuğun yaşına göre iki ayrı versiyonda hazırlanan bir kağıt- kalem testidir. 5-7 yaş grubu çocuklar için hazırlanan alt testte çift halinde düzenlenmiş resimlerden 4 sayfa oluşmaktadır. Her sayfada bir iteme yer verilmiştir. İlk koşulda çocuktan istenen ilk iki sayfadaki birbiri ile aynı olan ve yan yana konmuş resimlerin altına çizmesidir. İlk koşulda çocuktan istenen ilk iki sayfadaki birbiri ile aynı olan ve yan yana konmuş resimlerin altına çizmesidir. İkinci koşulda ise çocuktan aynı sınıf ismine sahip nesne çiftlerinin altını çizmesi istenir.

Matrisler: Bu alt testte 33 item bulunmaktadır. Bütün itemlerde geometrik şekiller uzamsal ve mantıksal bir ilişkilendirme ile organize edilmiştir. Çocukların itemi oluşturan şekiller arasındaki ilişkiyi çözmeleri ve sayfanın alt kısmında yer alan seçeneklerden en uygun olanını seçmeleri gerekmektedir.

Sözel Uzamsal İlişkiler Alt Testi: Bu alt testin 27 itemi bulunmaktadır. Bu alt test, uzamsal ilişkilerin mantıksal ve dilsel tanımlarının kavranması gerekmektedir. Çocuklara, altında sorusu basılı içinde altışar tane resim bulunan sayfalar sırasıyla gösterilir. Her bir item sayfası, sözel olarak uzamsal yapıda düzenlemiş şekil veya objeleri içermektedir. Uyarıcılar soruları sesli olarak okur ve çocuklardan okunan tanımlamaya uyan seçeneği bulmalarını isterler.

Şekil Hafızası Alt Testi: Bu alt test 27 itemden oluşmaktadır ve kâğıt- kalem ile yapılan bir çalışmadır. Çocuklara 5 saniye süreyle iki ya da üç boyutlu şekillerin olduğu bir sayfa gösterilir. Bu şekil kapatıldıktan sonra daha büyük ve karmaşık bir şeklin içine yerleştirilmiş olarak cevap kitabındaki sayfa gösterilir. Çocuklardan istenilen şey, daha büyük bir şeklin içine yerleştirilen ilk şekli bulup üstünü çizmeleridir. Bir cevabın doğru kabul edilebilmesi için ilk gösterilen şekil üzerinde hiçbir oynama olmadan ikinci gösterilen şekil üzerinden çizilmesi gerekilir.

Kelime Serileri Alt Testi: Bu alt testte dokuz tane tek heceden oluşan ve günlük hayatta sıkça duyulan kelimelere yer verilir. Kelimeler seçilirken ve seçilen bu kelimelerin seri olarak söylenirken kendiliğinden mantıklı bir bağlantı oluşturmamasına dikkat edilmiştir. Mesela; top ve al kelimeleri. Bu iki kelime birleştiğinde topal kelimesini oluşturabilir. Alt testin tanımında kullanılan kelimelerin her birinin ilk ve son sırada buluma sıklığı 9 kelime arasında dengelenmiştir. Uygulayıcıların çocuklara yüksek sesle okuduğu 27 item vardır. Kelime serileri iki kelime ile başlar ve 9 kelimeye kadar ilerler. Serilerdeki her kelime saniyede bir kelime hızıyla okunur. Çocuktan beklenti, kelimeleri uygulayıcı ile aynı sıra ile okuması.

Cümle Tekrarı Alt Testi: Bu alt test çocuklara okunacak olan 20 cümleden oluşmaktadır. Bütün cümleler renkler ile ilgili kelimeler ile oluşmaktadır. Çocuklar her bir cümleyi kendilerine sunulduğu şekilde tekrarlamalıdır. Cümlelerin renklerle ilgili kelimelerle seçilmesinin nedeni seçilen cümlelerin çok az anlam taşıdıklarıdır. Bu durum da Eş Zamanlı Bilişsel İşlem’in etkisini azaltmaya yardım eder. Çocukların cümledeki kelimelerin diziliminin anlaşılması gerekmektedir.

Konuşma Hızı Alt Testi: Bu alt test 8 itemden oluşur ve bu itemlerin her birinde süre sınırı vardır. Uygulamada başlangıçta çocuklara üç kelimelik bir seri okunur. Sonrasında çocuklar dur komutu gelene kadar bu seriyi tekrar eder. Çocukların tek ya da iki heceli kelimelerden oluşan bu kelime serilerini on kez tekrarlamaları gerekmektedir. Çocuk, serideki ilk kelimeyi söylediğinde süre başlatılır ve onuncu tekrardaki son kelimeyi söylediğinde ise süre durdurulur.

Cümleye İlişkin Sorular Alt Testi: Cümle Tekrarı Alt Testi’nde kullanılan cümlelerden yararlanılır. Bu alt testte 21 adet item vardır. Önce çocuklara bir cümle okunur ve daha sonra bu cümleyle ilgili soru sorulur.

“Mavi sararıyor. Ne sararıyor?”

Çocuk “Mavi” cevabını vermesi gerekir. Bu faaliyetin çocuk tarafından başarılı bir şekilde tanımlanması, kelimelerin seriler halinde yerleştirilmesine dayanan cümlenin kavranmasını gerektirir.

 

 

KAYNAKÇA

DONDURUCU, I. (2006), BİLİŞSEL DEĞERLENDİRME SİSTEMİ (COGNİTİVE ASSESSMENT SYSTEM-CAS) ON YAŞ ÇOCUKLARI ÜZERİNDE GEÇERLİLİK, GÜVENİRLİLİK VE NORM ÇALIŞMASININ UYGULANMASI, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilimdalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı, İstanbul

ÜN, D. (2020), PASS Teorisi Üzerine Genel Bir Literatür Taraması, İstanbul Zaim Üniversitesi Eğitim Dergisi, İstanbul

GÜRPINAR, N. (2006), BİLİŞSEL DEĞERLENDİRME SİSTEMİ’NİN (CAS) 8 YAŞ GRUBU İÇİN ÖN NORM ÇALIŞMASI VE ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÖĞRENCİLERİN BİLİŞSEL DEĞERLENDİRİLMESİ, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Eğitim Bölümü Üstün Zekâlıların Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul

ŞENEL, F (2006), BİLİŞSEL DEĞERLENDİRME SİSTEMİ’NİN (CAS) 9 YAŞ GRUBU İÇİN ÖN NORM ÇALIŞMASI VE ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİLERİN BİLİŞSEL DEĞERLENDİRİLMESİ, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Eğitim Bölümü Üstün Zekâlıların Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul

ERGİN, T. (2012), PASS Bilişsel Müdahale Programı, http://www.turkpdristanbul.com/pass-teorisi-egitimi-2/ , İstanbul

https://www.ide.k12.tr/pass#:~:text=PASS%20Teorisi%3B%20%E2%80%9CPlanlama%E2%80%9D%20(,i%C5%9Flem%20%C3%B6%C4%9Frenmenin%20yap%C4%B1%20ta%C5%9Flar%C4%B1n%C4%B1%20olu%C5%9Fturmaktad%C4%B1r.

CİMEM, Ö(2018), CAS (Cognitive Asessment System ) Nedir?, https://www.rehberlikservisi.net/cas-nedir/

BAYKAL, G(2019), ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİ NEDİR? HAYATIMIZA KATKILARI NELERDİR?, https://medium.com/@gbaykaall/alti-%C5%9Fapkali-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnme-tekni%CC%87%C4%9Fi%CC%87-nedi%CC%87r-hayatimiza-katkilari-nelerdi%CC%87r-e0cfd3007665

KURULAY, D(2017), SCAMPER Düşünme Tekniği, http://www.martilarus.com/818/scamper-dusunme-teknigi/#:~:text=Scamper%20d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnme%20tekni%C4%9Fi%20yarat%C4%B1c%C4%B1%20d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnmenin,e%C4%9Flenceli%20bir%20beyin%20f%C4%B1rt%C4%B1nas%C4%B1%20y%C3%B6ntemidir.&text=Bunun%20i%C3%A7in%20tek%20bir%20nesne,olan%20ba%C5%9Fka%20bir%20fikirden%20do%C4%9Far. , KALEV İlkokulu

CAS (Cognitive Assessment System), https://mavipsimer.com/index.php/cas-testi/ , Mavi Psikoloji Merkezi, İzmir