Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bir sorun gibi durabilir ama aslında fırsata çevrilebilecek hatta bu durumdan fazlasıyla yararlanıp daha çok fayda sağlanacak bir durum haline gelebilecek bir sorundur. Dehb’in yeterince tanınıp anlaşılması ve uygun yöntemlerin kullanılmasıyla bu mümkündür. Şimdi kısaca Dehb’i tanıyalım nedir. Çocukluk çağının en sık görülen rahatsızlıklarından olan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite bozukluğu (DEHB), son derece önemli akademik, sosyal ve psikiyatrik sorunlara yol açabilen ve olumsuz etkileri yaşam boyu sürebilen bir nörobiyolojik rahatsızlıktır. Okul çağındaki çocuklarda sıklığı % 3-7 arasındadır. Bozukluğun görülme sıklığı erkeklerde kızların 3-5 katıdır . DEHB’na en sık olarak karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (KO-KGB) (% 40.6), major depresif bozukluk (%21.6), yaygın anksiyete bozukluğu (YAB) (% 15.2) ve herhangi bir anksiyete bozukluğu (%32.2) eşlik etmektedir ve %60-70 oranında yetişkinlikte de devam etmektedir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellikle (impulsivity) 7 yaşından önce başlayan nöropsikiyatrik bir bozukluktur.(Barkley 1990). Çocukta yaşına ve gelişimine göre beklenen seviyenin çok üzerinde ‘aşırı hareketlilik, yerinde duramama, kıpır kıpır olma durumu ve bununla birlikte dikkatini bazı alanlarda uzun süre bir şeylere odaklayamama, konsantre olamama ile belirgin bir durumdur. Ek olarak da dürtüsellik (tepkisellik-fevrilik) belirtileri mevcuttur.’ (Abalı 2009).“DEHB kendini kontrol edememeyle belirgin gelişimsel bir bozukluktur.
DEHB’nin semptomları üç genel kategoriye ayrılmaktadır: Dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik.
Dikkatsizlik
Dikkatsizlik semptomları uzun ve sıkıcı görevler üzerinde dikkati yoğunlaştıramama, dikkat dağıtan ögelerden fazlasıyla etkilenme, dalgın, unutkan ve dağınık olma durumları ile örneklendirilebilir.
Hiperaktivite
Hiperaktif tip bireyler, çevrelerindeki uyaranlardan birbiri ardına gelen, süzgeçten geçiremedikleri bilgi ve etki bombardımanına uğrarlar; diğer insanlar tarafından tedirgin, sabırsız ve ’kontrol edilemez’ olarak algılanabilirler.
Dürtüsellik
Dürtüsel tip bireyler, kendilerini kontrol etmede güçlükler yaşarlar; diğerleri tarafından umursamaz ve düşüncesiz olarak algılanabilirler. Makul olarak akıl yürütememeleri, bazen gereksiz riskler almalarına neden olur.
İlk kez 1845 yılında Dr. HenrichHoffman isimli bir hekim tarafından tanımlanmış olmasına rağmen yine bir hekim olan Sir George F. Stil 1902’de yeniden bu bozukluğu vurgulayana dek hak ettiği ilgiyi görememiştir. Ancak bu tarihten sonra bu bozukluğun özelliklerini,nedenlerini, seyrini, tedavilerini araştıran çalışmalar hız kazanmıştır. Günümüzde artık şu rahatlıkla söylenilebilir ki: DEHB anne-babanın yetiştirme biçimlerinin doğrudan sonucu olmayan, kalıtsal özelliklerin ağır bastığı, hakkında oldukça bilgi sahibi olduğumuz bir rahatsızlıktır. Bu belirtiler:
- 7 yaştan önce başlamış olmalı
- Kalıcı ve sürekli olmalı (en az 6 aydır)
- Birden fazla ortamda görülmeli ( hem ev hem okul)
- Yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayacak düzeyde olmalı.
Son zamanlarda tanılamada en çok kullanılan testlerin başında moxo gelir. Moxo, çocuklar (6-12 yaş arası) ve yetişkinler (12-70 yaş arası) için geliştirilmiş Dehb(dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) tanısına yardımcı bilgisayar ekranı üzerinde yapılan online dikkat performans testidir. Moxo testi çocuklarda yaklaşık 15 dakika, yetişkinlerde 18.5 dakika sürmektedir.
Basit görünen bir Moxo görevine odaklanabilmek için, bireyin aynı günlük hayatta yapması gerektiği gibi, testte bulunan görsel ve işitsel çeldiricileri görmezden gelmesi gerekmektedir. Birey; bunu başarabilmek için çeldiricilerin aktif inhibisyonunu sağlamak zorunda bulunmakta, bu da testi çok daha zorlayıcı ve testin belirleyici niteliklerini de bir o kadar ileri düzeye getirmektedir.
DEHB nasıl tedavi edilir?
DEHB’nin kesin bir tedavisi olmasa da belirtilerin şiddetini azaltabilecek pek çok tedavi yöntemi vardır. DEHB tedavi edilirken genellikle ilaç, davranışsal terapi, anne-baba eğitimi, bireysel eğitim ve okul eğitimi bir arada kullanılır.
Davranışsal terapiler DEHB’nin belirtilerini etkisiz hâle getirmek için yetenek ve strateji geliştirmeye odaklıdır. Bu yetenekler organizasyon yapmak ve el aletleriyle ilgilenmek gibi pratik etkinlikler olabileceği gibi, sosyal beceri eğitimleri de olabilir (insanların duygularını anlamak, kendi sırasını beklemek, vb.). DEHB olan bir kişi terapist yardımı alarak eylemlerinin (hem iyi hem kötü) sonuçlarına odaklanmayı öğrenir, bu da hiperaktivitenin ve dürtüselliğin azalmasına yardımcı olabilir. Davranışsal terapi DEHB’nin ileride yol açacağı sorunları azaltmaya yardımcı olur fakat ilaç tedavisi gibi belirtileri anında azaltamaz.
İlaç:
DEHB tedavi edilirken ilk adım olarak uyarıcılar (stimülanlar (Ritalin, Concerta,Adderal, Klonidin, Pemolin, Karbamazepin, Antidepresan)) adı verilen bir ilaç grubu kullanılır. Uyarıcılar beyinde dolaşan kimyasal dopamin miktarını artırarak çalışır. Bu ilaçların yaygın etkileri arasında iştah kaybı ve uyku problemleri yer alır. İlaçlar şu an DEHB belirtilerinin şiddetini azaltıyor fakat ileride ortaya çıkacak belirtileri azaltmada ne yazık ki hiçbir etkileri yok (ilaçların etkisi geçtiği anda belirtileriniz tekrar ortaya çıkar).
Çocukları tedavi ederken uyarıcı kullanmanın doğru olup olmadığına ilişkin farklı görüşler var. İlaç kullanıp kullanmamak bir doktor yardımıyla alınması gereken kişisel bir kararken, araştırmalar uyarıcı ilaçların DEHB belirtilerinin şiddetini azaltmada oldukça etkili ve güvenli bir yöntem olduğunu ortaya koymuştur.
Sonuç olarak Dehb’li olan biriyle baş etmek özellikle öğretmenler ve ebeveynler için yılgınlık, suçluluk, öfke ve tükenmişliğe neden olabilir. Bu duygular DEHB olan kişi için daha kötü sonuçlar doğurabilir. Daha kötü sonuçlar doğurmadan bir terapist eşliğinde kısa sürede etkili sonuçlara ulaşmak mümkündür.
KAYNAKÇA
- Kaplan HI, Saddock BJ, Greeb JA. Kaplan andSaddock’sSynopsis of Psychiatry: behaviouralsciencesclinicalpsychiatry. Seventh Ed. Baltimore, Williams andWilkins, 1994: 1063-1069.
2.Prof. Dr. Eyüp Sabri ERCAN Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Epidemiyolojik Veriler Türkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2010;6(2):1-5.
- Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Temel Kitabı. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği Yayınları: 3 ISBN:978-9944-0538-0-8.
- Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Doç Dr. Eyüp Sabri Ercan Doğan Kitap ISBN: 978-975-991-615-2.
- Center forDisease Control andPrevention / Attention-Deficit / HyperactivityDisorder (ADHD). Web:http://www.cdc.gov/NCBDDD/adhd/index.html.
- Doç. Dr. Aynur Akay Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Etyopatogenez Türkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2010;6(2):1-5.
- NationalInstitute of MentalHealth. AttentionDeficitHyperactivityDisorder. Bethesda (MD): NationalInstitute of MentalHealth, US Department of Healthand Human Services; 2006. Web: http://www.nimh.nih.gov.
- Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı 4. Baskı Yeniden Gözden Geçirilmiş Tam Metin Çeviri Editörü: Prof. Dr.Ertuğrul Köroğlu ISBN:9-789-753-001-496.
- Dr. Pınar Öner, Dr. Özgür Öner, Dr. Ayla Aysev TTB Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 2003 cilt 12-sayı 3-Sayfa97-99.
- Wehmeier et all. Effectiveness of AtomoxetineandQuality of Life in ChildrenwithAttention-Deficit/HyperactivityDisorder as PerceivedbyPatients, Parents, andPhysicians in an Open-LabelStudy JOURNAL OF CHILD AND ADOLESCENT PSYCHOPHARMACOLOGY Volume 17, Number 6, 2007 Pp. 813–829.
- Perwien et all. AtomoxetineTreatment in ChildrenandAdolescentswithAttention-DeficitHyperactivityDisorder: WhatAretheLong-TermHealth-RelatedQuality-of-Life Outcomes? JOURNAL OF CHILD AND ADOLESCENT PSYCHOPHARMACOLOGY Volume 16, Number 6, 2006 Pp. 713–724.
- Mopelola A, OmoegunM.Peace. From Home to School forChildrenwithAttention-DeficitandHyperactivityDisorder (ADHD). Stud Home CommSci 2007;1(1):17-26.
- Alonso N. Educaciónemocional para la familia. Encuentro de esencias. Produccioneseducaciónaplicada. Meksika, 2006.
14.Çocuk,Ergen ve Erişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Prof. Dr Erdal Işık; Doç. Dr. Yasemen Işık Taner 2009 ISBN:978-975-9118-14-3.
- Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği Bozukluğu Doç. Dr. Osman Abalı 2009 ISBN:978-9944-350-37-2.
- Hayta, M.K., Biraz Hiperaktifiz Galiba, Timaş Yayınları, 2011.
- http://www.dehbliyiz.biz.com.tr
- http://www.turkpsikiyatri.org/arsiv/adhd-brosur-anababa.pdf
- http://www.istanbulsaglik.gov.tr
İshak BÜYÜKYILDIRIM
Psikoterapist
Pendik/Kurtköy