GİRİŞ

Freud ile başlayan ve yıllarca etkisini sürdürerek gelişen ve değişen psikoterapi modeli günümüzde de gelişimine devam etmektedir. Zaman içinde birçok psikoterapi modeli geliştirilmiş olsa da davranışçı terapiler psikoloji alanında üç dalga şeklinde ön plana çıkmıştır. Davranışçı terapiler birinci dalga, bilişsel-davranışçı terapi ikinci dalga ve içsel yaşantılarına dair farkındalık kazanması yoluyla duygu ve düşüncelerini değiştirmek yerine kabul etmesini içeren diyalektik davranış terapi üçüncü dalga terapiler arasında yer almaktadır.

Diyalektik davranış terapi (DDT), Marsha Linehan tarafından geliştirilen kanıta dayalı ve kabul odaklı bir terapi modelidir. İlk olarak, borderline tanısı alan ve intihar riski taşıyan hastalara müdahale etmek amacıyla geliştirilmiş olsa da genel ve yaygın psikolojik rahatsızlıklar için de etkinliği yapılan çalışmalarla desteklenmiştir. Araştırma bulguları DDT’nin intihar ve kendine zarar verme davranışlarında önemli bir azalmaya sebep olurken, depresyon, umutsuzluk, öfke ve madde bağımlılığı, dürtüsellik gibi duygu ve davranış problemlerini azalttığına işaret etmektedir. Bununla birlikte DDT bireylerin yaşamış oldukları psikolojik rahatsızlıkları, duyguların etkili bir şekilde düzenleyememesinden ve duygu düzenlemesi esnasındaki güç durumlar üzerinden tanımlamaktadır.

KURAMSAL ÇERÇEVE

Diyalektik davranış terapisinin kuramsal çerçevesinde 3 temel yaklaşım karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki biyososyal yaklaşımdır. Borderline tanısı almış bireyleri ve duygu düzenlenmesinde yaşanılan güçlükleri açıklamada yararlanılmıştır. Bu doğrultuda duygu regülasyonundaki problemlerin biyolojik temelli olduğu açıklaması getirilirken çevresel faktörlerin etkileşimini de incelemektedir. Bu kurama göre duygu regülasyonu problemlerinde bazı bireyler diğer bireylere göre duygusal uyaranlara karşı aşırı hassasiyet göstermektedirler. Bunun sonucunda ise sağlıksız ilişkilere, işlevsiz baş etme becerilerine ve psikopatoloji oluşumuna zemin hazırlanır. Diğer bir kuram ise davranışçı kuramdır. Davranış, bireyin gerçekleştirmiş olduğu her şeyi içermektedir. Bu kuram doğrultusunda davranış ilke ve yöntemlerinden yararlanılır ve terapinin yol haritasını oluşturur. Bireylerin ihtiyaçlarına yönelik işlevsel davranış kazanımı sağlanılır. DDT’nin kuramsal çerçevesini oluşturan 3. yaklaşım diyalektik kuramdır. Bu kurama göre gerçekliğin kendi içerisinde bir zıtlığa sahip olduğunu ve bu zıtlıkların kabul edilerek bir dengeye ulaşacağı savunulur. Bu doğrultuda terapist yaklaşım ve tarzını benimseyerek terapi sürecine yansıtır.

TERAPİ HEDEFLERİ

Bireysel terapide temel amaç, değişim için motivasyonun sağlanması ve devam ettirilmesini oluşturmaktadır. Davranış hedefleri ise danışanların “yaşamaya değer bir hayat” inşa etmeleri ve bu amaca ulaşmak için işlevsiz davranışlara müdahale edilmesini içermektedir. Değiştirilmesi gereken davranışlar için 4 aşamalı bir düzenleme oluşturulmuştur.

  1. Aşama: Yaşamı tehdit eden davranışları azaltmak için doğrudan yaşamı tehdit eden (intihar) ve etme potansiyeli bulunan davranışlar hedef alınır.
  2. Aşama: Terapiyi engelleyen ve ket vuran davranışları azaltmak
  3. Aşama: Danışanın yaşam kalitesini azaltan ve sorun oluşturan durum ve davranışlar hedef alınır.
  4. Aşama: Davranış becerilerini arttırması hedeflenir.

 

TERAPİ SÜRECİ

Terapi dört modül şeklinde uygulanmaktadır. Bu modüller aşağıda yer almaktadır.

Bireysel terapi; 50-60 dakika, haftada birer kez yapılmaktadır. Terapi hedeflerine ulaşılması için 4 aşama seans boyunca uygulanmaktadır. Terapist, danışan ile iş birliği içerisinde beceri eğitiminde öğrendiklerini günlük yaşamına entegre etmesi üzerine çalışır ve davranış problemleri için davranışsal analizi kullanır. Günlük kartlardan yararlanılarak danışanın duygu durumu ve kendine zarar verme davranışları takip edilir ve terapi süreci yapılandırılır.

Beceri eğitimi; grup formatında yapılır ve genellikle çalışma grubu 4 ila 10 danışan ve 2 terapistten oluşmaktadır. Psikoeğitim formatında ve 2 saatlik oturum şeklinde düzenlenmiştir. Seansın ilk saatinde bir önceki haftada öğrenilen beceriler ve ev ödevlerinin gözden geçirilir, ikinci saatte ise yeni beceriler öğretilir. Farkındalık, sıkıntıya tolerans, duygu regülasyonu ve kişilerarası etkinlik modülleri çerçevesinde bir yılda tamamlanır. Bunun yanı sıra beceri eğitiminde öğrenilenler bireysel terapi süreciyle desteklenerek pekiştirilir.

Telefon görüşmeleri, öğrenilen becerilerin günlük hayata yansıtılması ve bu esnada ortaya çıkabilecek sorun veya kriz durumunda terapistten yardım alabilmesi amacıyla 10 dakika sürecek şekilde gerçekleştirilmektedir.

Konsültasyon ekibi toplantıları, haftada 1-2 saatlik toplantılarda bir araya gelinerek terapiste yeni bakış açıları ve çözümler sunulur.

Terapide kullanılan teknikleri incelediğimizde ise beceri eğitimi, maruz bırakma, bilişsel yeniden yapılandırma teknikleri karşımıza çıkmaktadır.

Psikolojik Danışman Şeyma GÜLDİBİ

 

Kaynakça

Çelebi, E. (2017). Diyalektik davranış terapisi. Psikoterapi Yöntemleri: Kuramlar ve Uygulama,Köroğlu, E., & Türkçapar, H. (Editörler). HYB, Ankara.

 

Doğan, Z., & Yılmaz Bingöl, T. (2023). Ulusal tezlerde diyalektik davranış terapisi ile ilgili çalışmaların incelenmesi. Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), (Ö2), 1-9.

 

Sargın, M., & Sargın, A. (2015). “Yaşamaya Değer Bir Hayat” İçin:Diyalektik Davranışçı Terapinin Gelişimi ve Temel İlkeleri. Türkiye Klinikleri Psikiyatri, 64-70.

Üstündağ Budak, M., & Özeke Kocabaş, E. (2019). Diyalektik Davranış Terapisi ve Beceri Eğitimi:Kullanım Alanları ve Koruyucu Ruh Sağlığındaki Önemi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 192-204.