Uyku

Uyku genel sağlığın önemli bir göstergesidir. Beden ve ruh sağlığında şikayetleri olan kişilerde en yaygın görülen yakınmalardan biri uyku bozukluğudur. Uyku bozukluğu fizyolojik ve ruhsal sıkıntılardan oluşabileceği gibi birincil uyku bozuklukları dediğimiz tür, ruhsal bozukluklara yol açabilir. Sürekli ve ağır bir şekilde uykusuzluk hali çok fazla acı verebilir. Uyku sorunları günlük yaşamdaki performansı, iş performansını ve daha birçok yaşam alanını etkileyebilmektedir.

Peki Normal Uykuda Neler Yaşanır?

Normal süresi boyunca uyku döngüseldir. Gece boyunca 90-120 dakikalık aralarla 4-5 kez yineler. Uyku REM dışı uyku ve REM uykusu olmak üzere iki türden oluşur. REM dışı uyku, uykumuzun ortalama %80’ini geçirdiğimiz kısımdır. REM dışı uyku 1, 2, 3, 4’üncü uyku evrelerine bölünür. Uyku sırasında 1. evreden başlayarak yavaş yavaş 2., 3., ve 4. evreye geçeriz.

1.Evre: Bu uykunun en hafif evresidir. Bu evrede uyanıklık halinden uyku haline geçiş evresidir ve 1-7 dakika sürer. Yavaş yavaş uyarıcılara karşı tepkiselliğimizi kaybederiz, gelip giden düşünceler ve görüntüler deneyimleriz. Bu evre uyku evresi olarak tanımlanmasına rağmen, bu evrede uyandırılan bazı kişiler hiç uyumamış gibi hisseder.

2.Evre: Uykunun derinleşmeye başladığı evredir. 2. evredeyken uyandırılan denekler uyuduklarını bildiriyorlar. Bu evredeyken kas gerginliği, nabız ve vücut ısısı yavaş yavaş düşer ve uyandırılmak zorlaşır.

  1. ve 4. Evre: Uykuya daldıktan ortalama 35-40 dakika sonra 3. evreden geçeriz ve 4. evreye gireriz. Bu evre genellikle uykunun en derin evresi olarak kabul edilir. Bu evrelerden geçerken vücut sıcaklığı, nabız, kas gerginliği daha da düşer uyandırılmak çok zorlaşır. Birkaç dakika ile bir saat arası bir süre boyunca 4. evrede kaldıktan sonra 3. ve 2. evrelere döner REM uykusu denilen rüya ile bağlantılı olan yeni bir evreye geçeriz.

Ne Zaman Rüya Görürüz?

REM uykusu uykumuzun geriye kalan %20’lik bölümünden oluşur. Göz bebeklerimiz, kapalı göz kapaklarımızın ardında hızlı bir şekilde hareket ettiği için; hızlı göz hareketleri uykusu olarak da bilinen uyku evresi ‘REM’ olarak ifade edilir. REM esnasında vücudumuz son derece uyarılma halindedir ancak istemli kaslarımız felçli haldedir. Gece boyunca 30-90 dakikalık aralıklarla beş veya altı defa REM uykusuna geçeriz. Her REM uykusunda 15-45 dakika kalırız ve sonra REM dışı uykuya geçeriz. Genellikle REM uykusu esnasında rüya görürüz.

Uykunun Muayenesi

  1. Uykuya geçiş (uykuya dalış biçimi, hızı)
  2. Uyku süresindeki olaylar (düşler, uyku bölünmeleri, diş gıcırdatma, sayıklama, uyurgezerlik gibi)
  3. Uyanma (erken uyanma, geç uyanma, uyanma güçlüğü gibi)

Uyku sorunuyla gelen kişinin kullandığı ilaçlar örneğin dopamin sistemi üzerine etki eden ilaçların uykuyu bozabileceği gözden kaçırılmamalıdır bu yüzden kullandığı ilaçlarla ilgili de ayrıntılı öykü alınmalıdır. Uykuyu etkileyebilecek bir başka durumlar da söz konusudur: uyku alışkanlıkları, gündüz uykuları, uyuma ortamı, uyku hijyeni gibi.

Uykusuzluk Bozukluğu (Insomnia Disorder)

Uyku koşullarının uygun düzeyde olmasına karşın, uykuya dalmada, uykuyu sürdürmede güçlük yaşama durumu söz konusudur. Saatlerce uykuya dalamama, uykuya erken dalsa bile uykunun sık bölünmesi ve uyanınca tekrar uyuyamama gibi durumlarla karşılaşılabilir. Uyku bozuklukları arasında en sık görüleni uykusuzluktur. Uykusuzluk bedensel hastalıklara da sıklıkla eşlik eder. Örneğin diyabet, koroner arter hastalıkları ve süreğen ağrı hastalıklarında uykusuzluk görülür. DSM-IV uykusuzluğu birincil ve ikincil uykusuzluk olarak ikiye ayırmıştır. Başka ruhsal ya da bedensel hastalıklara bağlı uykusuzlukları ikincil uykusuzluklar olarak sınıflandırmıştır.

Aşırı Uyku (Hypersomnolance)

Geceleri normal süre (en az 7 saat) uyunduğu halde, gündüzleri aşırı uykulu olma. Uyku sarhoşluğu da denen bu durumda kişi uzun uykudan sonra uykuyu bir türlü bırakamaz. Günlük hayatında iş yerinde, toplantılarda, araba kullanırken uykuya dalma olabilir. DSM-5 tanısı için bu durumun haftada en az üç gün olmak üzere en az üç ay boyunca devam etmesi gerekir.

 

 

Uykuda Soluk Durması Sendromu (Sleep Apnea)

Uyku süresince solunumun yineleyen nöbetler halinde durmasıdır. DSM-5’te solunumla ilgili bozukluklar başlığı altında obstrüktif ve merkezi uykuda soluk durması olarak iki ayrı bozukluk tanımlanmıştır. Obstüriktif tür uykuda soluk durması üst solunum yolundaki tıkanmalara bağlıdır. Solunum yolunda tıkanma olmadan görülen soluk durmaları ise merkezi olarak adlandırılır.

Narkolepsi

Narkolepside gündüzleri aşırı uyuklama ve uyku nöbetleri, katapleksi, uyanırken ya da uykuya dalarken birden kıpırdayamama ya da uyanırken varsanılar görülür. Narkolepsinin toplumdaki yaygınlığı %0.1-0.2 oranındadır. Bu hastalarda majör depresyon, bunaltı bozukluğu gibi ruhsal hastalıkların görülme riski genel toplumdan 2.5 kat yüksektir.

Uyku-Uyanıklık Düzeni Bozukluğu

Kişinin uyku uyanıklık düzeni, beden saati olarak da bilinen biyolojik ritimlere bağlıdır ve yaşam boyu ortalama belli bir şekil alır. Gündüz gece düzenini bozan uzun uçak yolculuklarında geçici bir bozulma olabilir. Bu durumlarda kısa sürede bireyin biyolojik beden saati ayarlanır. Bazı kişilerde ise gündüz gece düzeni uzun süreli olarak bozulmuştur. Kişi sabaha karşı uykuya dalar ve öğleden sonra uyanır. Buna alışan bedenin uyku- uyanıklık düzenini değiştirmesi çok zor olabilir.

Parasomniler

Parasomniler uyku sırasında olan, karmaşık, amaçlı gibi görünen ama kişide farkındalık olmayan uygunsuz hareketlerdir. Bir diğer şekilde normal uykuda, anormal bir olayın gelişmesi durumu da denebilir.

  1. Bunaltılı düşler (kabus): Çocukluk çağında daha sık görülür. Her insan zaman zaman kabus görebilir ve uyanabilir. Bu duruma bozukluk diyebilmek için haftada en az birkaç kez yinelenmesi gerekir. Özellikle travma sonrası stres bozukluğunda sık görülür.
  2. Uykuda korku nöbeti: Uykunun genellikle ilk birkaç saatinde bir düş olmaksızın bireyin birden büyük bir korku ile haykırarak uyanma durumudur. Derin korku ve panik duygusu vardır. 4-12 yaşlarında başlar ve çocukluk sonlanırken giderek kaybolur.
  3. Uyurgezerlik: Uykunun genellikle ilk birkaç saatinde, REM dışı dönemde yatakta oturma, yineleyici hareketler yapma, kalkarak dolaşma, giyinme, kapıları açma, yemek yeme gibi davranışların olduğu uyku bozukluğudur. Nöbet sırasında kişinin yüzü donuktur, tek bir noktaya bakarak hareket eder. Çocuklukta sık görülür; büyüklerde nadirdir.
  4. Uykuyla bağlantılı hareket bozuklukları: Huzursuz bacak sendromu, uykuda periyodik kol bacak hareketleri, diş gıcırdatma uykuda görülen hareket bozukluklarıdır. Bu tanılar için hareket bozukluklarının gündüzleri olup olmadığı araştırılmalıdır. Gündüzleri görülen hareket bozuklukları genellikle daha hafif olarak geceleri de sürebilir, ancak bunlar parasomni değildir. Psikolojik etkileri için kadıköy psikolog, ataşehir psikolog uzmanlarımızdan yardım alabilirsiniz.

 

                                                                                              Stajyer Psikolojik Danışman                                                                                                                                                                                           Melisa Yörük